بر اساس ماهیت دسترسی ،بانک مرکزی می‌تواند دو نوع رمز ارز منتشر کند: نوع اول رمز ارزی که برای استفاده‌ خرد میان مردم منتشر شود و دسترسی‌اش جهانی باشد و نوع دیگر رمز ارزی که برای مبادلات بین‌ بانکی منتشر شود و دسترسی‌ اش محدود به مؤسسات مالی شود.

نوع اول، خرده‌ رمز ارز بانک مرکزی (Retail Central Bank Crypto Currency) نام دارد.

خرده‌ رمز ارز بانک مرکزی هنوز در کشوری تولید و منتشر نشده، اما مفهوم آن به صورتی گسترده در جوامع دانشگاهی و تحقیقاتی مورد بحث قرار می‌گیرد. شناخته‌ شده‌ترین پروژه برای عملیاتی‌سازی آن، پروژه‌ فدکوین (Fed coin) است که پیشنهاد تولید رمز ارز بانک مرکزی برای فدرال رزرو آمریکا را دارد. بانک مرکزی سوئد نیز با پروژه‌ تولید ای‌کرونا (e-Krona) تلاش گسترده‌ای برای تولید خرده‌ رمز ارز بانک مرکزی انجام داده‌است.

خرده‌ رمز ارز بانک مرکزی جایگزینی الکترونیک برای اسکناس نقد است. بنابراین به ازای از چرخه خارج کردن هر واحد پول کشور، یک واحد از خرده‌ رمز ارز بانک مرکزی می‌تواند تولید شود. در این صورت پایه پولی کشور تحت تأثیر قرار نمی‌گیرد و حجم پول در گردش ثابت می‌ماند.

بانک مرکزی ایران نیز مانند بسیاری از کشورها برای انتشار رمز ارز مختص به خود علاقه نشان داد و وزارت ارتباطات را مأمور بررسی این کار کرد. وزارت ارتباطات نیز بانک عامل خود، پست‌ بانک را مأمور انجام این کار کرد.

هر تصمیمی در خصوص انتشار خرده‌ رمز ارز بانک مرکزی مستلزم بررسی مزایا و ملاحظات مربوط به آن است. از فرصت‌های فراگیر شدن خرده‌ رمز ارز می‌توان به حمل‌ونقل آسان، امکان انتقال در سراسر جهان و بیشتر کردن دامنه‌ عمل سیاست گذار در اعمال سیاست پولی اشاره کرد اما در کنار این موارد باید به نگرانی‌های ناشی از فراگیری خرده‌ رمز ارز بانک مرکزی و گرفتن جای اسکناس و سپرده‌ی بدهی نیز اندیشید.

یکی از ویژگی‌های مهم خرده‌ رمز ارز بانک مرکزی، انتقال آن به صورت همتا به‌ همتا است. برخلاف انتقال پول در شبکه‌ شتاب، در انتقال رمز ارز هویت واقعی انتقال‌ دهنده مشخص نمی‌شود و نوعی از ناشناسی مشابه انتقال پول نقد در انتقال خرده‌ رمز ارز وجود دارد.

این ویژگی از یک سو می‌تواند برای شهروندانی جذاب باشد که علاقه‌مند به حفظ حریم اطلاعاتی خود هستند و از سویی دیگر می‌تواند برای دولت‌ها نگرانی‌های ناشی از پولشویی و تأمین مالی تروریسم را به وجود آورد. از آنجا که حمل‌ونقل حجم بالای پول از طریق خرده‌ رمز ارز دشواری حمل‌ونقل اسکناس فیزیکی را ندارد، با گسترش استفاده از خرده‌ رمز ارز به جای حساب سپرده و اسکناس، نگرانی‌های پولشویی و تأمین مالی تروریسم تشدید می‌شود.

ویژگی مهم‌ دیگر خرده‌ رمز ارز بانک مرکزی، نگهداری شخصی آن همانند اسکناس است. با فراگیر شدن نگهداری شخصی خرده‌ رمز ارز بانک مرکزی به جای حساب سپرده‌ جاری، اختلالی جدی در کسب‌وکار بانک‌های تجاری پدید می‌آید که می‌تواند منجر به بی‌ثباتی نظام پولی کشور شود.

بنابراین در کنار توجه به فرصت‌های ناشی از انتشار خرده‌ رمز ارز بانک مرکزی باید به مخاطرات ناشی از فراگیر شدن آن نیز توجه کرد و تمهیداتی برای برطرف ‌کردن نگرانی‌های مربوط به آن اندیشید.

پوریا چوبچیان

کارشناس بانکی